Một góc thị trấn Phúc Thọ ngày nay (Ảnh TL)

          Làng Gia Hòa  nằm sát Quốc lộ 32, tại km35 từ Hà Nội đi Sơn Tây. Xưa kia là thôn Hòa Trang, xã Hòa Triền, phủ Vĩnh Khang, xứ Đoài, gắn liền với phủ Quốc Oai, Sơn Tây.

          Chính nơi đây, cụ Tô Hòa cùng cụ bà Nguyễn Thị Cẩn và nhiều người của các dòng họ khác cùng chung sống, khai thác vùng đất này để sinh tồn. Cụ Tô Hòa được con cháu hậu duệ của dòng Họ Tô làng Gia Hòa tôn là Thủy tổ, bởi các thế hệ bề trên của cụ Tô Hòa trong gia phả không ghi lại; ngay cả cụ từ đâu về, về đây khi nào đến nay cũng chưa rõ. Trong khi đó cả huyện Phúc Thọ chỉ duy nhất một làng có người Họ Tô là làng Gia Hòa.

          Tộc phả Họ Tô làng Gia Hòa viết bằng chữ Hán Nôm, trên bản gỗ vào đời vua Nguyễn Quang Toản, niên hiệu Cảnh Thịnh (1793 - 1802); ngày 07 tháng 7 năm 1952 (Nhâm Thìn) được dịch ra chữ Quốc ngữ; đến tháng 3 năm 1996 (Bính Tý), Hội đồng gia tộc có sao chép bổ sung sơ đồ hệ đời và giao cho mỗi chi một quyển để lưu giữ.

          Theo tư liệu Hán Nôm, do Viện Hán Nôm lưu giữ mà Phó GS.TS Đinh Khắc Thuân, cán bộ Viện Hán Nôm dịch mới nhất là ngày 24 – 10 – 2012, thì thôn Kỳ Úc, thuộc thị trấn Phúc Thọ, huyện Phúc Thọ, Thành phố Hà Nội có ngôi chùa tên chữ Sùng Kính Tự. Đây là ngôi chùa hàng tổng, là danh lam bậc nhất trong vùng, được văn bia mô tả khá cụ thể. Chùa có từ rất sớm, đến năm Đức Nguyên thứ nhất (1674) đời vua Lê Gia Tông được xây mới, quy mô to lớn, tượng Phật nguy nga, có chuông lớn và gác chuông; nhưng chuông này bị thất lạc vào thời Tây Sơn; nên đến ngày 11 tháng 2 năm Gia Long thứ 9 (Canh Ngọ 1810) được đúc lại. Trên mình chuông khắc lại năm 1810 và văn bia được xây dựng tháng 12 năm Đức Nguyên thứ nhất (1674), có khắc tên nhiều người Họ Tô làng Hòa Trang, nay là làng Gia Hòa do các cụ có lòng hưng công công đức xây dựng chùa. Trong đó có thể có cụ đã qua đời từ năm 1674 nên mới có khắc ghi cả tên hiệu như cụ Tô Gia Triệu, hiệu Phúc Tân, cùng cụ bà Nguyễn Thị Quy, hiệu diệu Vinh, là đời thứ 10 theo gia phả để lại. Như vậy có thể khẳng định cụ Tô Hòa sống ở đây từ khi mới lập làng.

          Phần đầu gia phả để lại có chúc thư bằng thơ song thất lục bát có đoạn viết:

          Trải bao thế kỷ dài lâu

          Đến cụ lục đại vẫn hầu độc đinh

          Cụ thất đại tự danh Kiêm Toàn

          (Hiệu Phúc Thuận chức Thập lý hầu lại kiêm Hội chủ)

          Có ân công tu tiến hành nhân

          Một lòng hiếu đễ trung thuần

          Có lòng tích đức sinh dần 5 chi.

          Đời thứ nhất: Cụ Tô Hòa cùng cụ bà Nguyễn Thị Cẩn sinh được cụ Tô Đình Mạnh.

          Đời thứ hai: Cụ Tô Đình Mạnh cùng cụ bà (không rõ họ tên) sinh được cụ Tô Huy Điểm (làm quan khuyến nông).

          Đời thứ ba: Cụ Tô Huy Điểm cùng cụ bà Nguyễn Thị Biền sinh được cụ Tô Đình Sản, đỗ Tú tài.

          Đời thứ tư: Cụ Tô Đình Sản cùng cụ bà Kiều Thị Quỳnh sinh được cụ Tô Quý Đức, giữ chức Thập lý hầu.

          Đời thứ năm: Cụ Tô Quý Đức cùng cụ bà Nguyễn Thị Tuyển sinh được cụ Tô Quang Hiển.

          Đời thứ sáu: Cụ Tô Quang Hiển cùng cụ bà Nguyễn Thị Nơi sinh được cụ Tô Kiêm Toàn (giữ chức Thập lý hầu kiêm Hội chủ).

          Đời thứ bẩy: Cụ Tô Kiêm Toàn cùng cụ bà Nguyễn Thị Thái sinh được 5 cụ Tổ của 5 chi:

          Cụ Tô Kiêm Lượng, Tổ chi Giáp; nay là Chi 1, Trưởng chi là Tô Văn Vũ, đời thứ 17.

          Cụ Tô Kiêm Lễ, Tổ chi Ất; nay là Chi 2, Trưởng chi là Tô Văn Lương, đời thứ 17.

          Cụ Tô Kiêm Chức, Tổ chi Bính; nay là Chi 3, Trưởng chi là Tô Xuân Mùi, đời thứ 17.

          Cụ Tô Kiêm Phúc, Tổ chi Đinh; nay là Chi 4, Trưởng chi là Tô Văn Dần, đời thứ 17.

          Cụ Tô Kiêm Phú, Tổ chi Mậu; nay là Chi 5, Trưởng chi là Tô Văn Chiến, đời thứ 17.

          Dưới các chi là ngành, nhánh, bếp. Tới nay Họ Tô làng Gia Hòa có hậu duệ đời 19; nhiều gia đình 4 thế hệ cùng chung sống trong một nhà (tứ đại đồng đường). Tổng số 281 hộ, với 1.679 nhân khẩu; trong đó đang sống và làm việc ở địa phương là 233 hộ, với 1.453 nhân khẩu; số xa quê đi làm ăn định cư ở 14 tỉnh, thành phố trong cả nước: Phú Thọ, Quảng Ninh, Nghĩa Lộ, Lạng Sơn,  Hà Giang, Huế, Đà Nẵng, Phan Thiết, Biên Hòa, Bà Rịa – Vũng Tàu, Gia Lai, Lâm Đồng, Tiền Giang, Thành phố Hồ Chí Minh là 48 hộ với 226 nhân khẩu.

          Nghề chính Tổ tiên để lại là nghề trồng lúa nước, vì nghề thuần nông nên nhìn chung đời sống kinh tế còn khó khăn, nhưng dòng họ không còn hộ nghèo.

          Phát huy truyền thống hiếu học của Tổ tiên, các thế hệ hậu duệ của Họ Tô làng Gia Hòa phấn đấu học hành và thành đạt hơn. Hiện thống kê trong dòng họ có 74 người có bằng đại học, trong đó có 10 người có bằng Thạc sĩ, thuộc thế hệ đời thứ 17 và 18; 1 người có bằng Tiến sĩ đời 18; có 1 người làm Vụ trưởng, Vụ Tổ chức Báo Nhân dân đời 16. Trong chiến tranh chống Pháp, chống Mỹ và bảo vệ Tổ quốc có hàng trăm con em Họ Tô làng Gia Hòa tham gia lực lượng vũ trang; chống Pháp có 6 liệt sĩ; chống Mỹ và chiến tranh biên giới có 16 liệt sĩ, 9 thương binh, 4 Bà mẹ Việt Nam anh hùng. Ngoài ra có hàng chục người công tác trong quân đội, trong đó có 2 Thượng tá và 2 Đại tá.

          Do biến động của lịch sử trong từng thời kỳ, do bão tố của các cuộc chiến tranh mà Họ Tô làng Gia Hòa đến nay không có nhà thờ họ. Trước kia lấy ngày 15 tháng Một âm lịch làm ngày sum họp, nay đổi lại ngày 1 tháng 1 Tết dương lịch để con cháu đi công tác được nghỉ cũng đều về tập trung tại gia đình ông Trưởng họ. Cùng nhau làm lễ tưởng niệm và báo cáo thành tích, cũng như rút kinh nghiệm những việc làm được và chưa làm được của dòng họ trong một năm; kết hợp biểu dương khen thưởng con cháu học hành đỗ đạt trước linh vị các cụ Tổ từ đời thứ nhất đến đời thứ 7; sau đó tiến hành tảo mộ. Đầu năm 2015. Chi họ đã khởi công xây nhà thờ.

          Mộ chí của các cụ Tổ từ đời thứ nhất đến các cụ chi, ngành, nhánh, bếp đều đã dược con cháu xây và quy tụ. Tuy quy mô không lớn song cũng chắc đẹp phù hợp với quy định của Làng Văn hóa ở địa phương. Họ Tô làng Gia Hòa là họ có số nhân khẩu lớn nhất so với các dòng họ khác trong thị trấn Phúc Thọ nói chung và làng Gia Hòa nói riêng.

          Để gia phả được phù hợp với sự phát triển cúa con cháu dòng Họ Tô làng Gia Hòa, ngày 1 tháng 1 năm 2014 họp mặt con cháu trong họ đã bàn và quyết định bổ sung, chỉnh lý in ấn gia phả cho hoàn thiện hơn trong năm 2014.

          Họ Tô làng Gia Hòa đã tham gia chắp nối với dòng Họ Tô Việt Nam ngay từ năm đầu (1998) và có ông Tô Điện, đời thứ 16, Vụ trưởng Vụ Tổ chức Báo Nhân dân đã tham gia Thường trực Ban Liên lạc Họ Tô Việt Nam nhiều năm, đến khi từ trần (tháng 12 - 2010). Hằng năm nhiều bà con Họ Tô làng Gia Hòa đã về Đền Văn Hiến, xã Hạ Mỗ, huyện Đan Phượng dâng hương tưởng niệm ngày sinh (22 tháng Giêng), ngày hóa (12 tháng Sáu) của Đức Tô Hiến Thành và tích cực tham gia đóng góp vào các công việc tâm linh, công đức của dòng họ.

          Tô Văn Kiêm (Trưởng chi)