Họa sĩ Tô Ngọc Thành. Ảnh: Thanh Thuận

           Lý giải về tình yêu của mình đối với con người và thiên nhiên ở vùng cao quanh năm mây mù bao phủ, họa sĩ Tô Ngọc Thành cho biết, suốt tuổi thơ ông theo cha lên chiến khu Việt Bắc nên những ký ức về núi rừng trùng điệp, về cuộc sống của đồng bào dân tộc Tày, Nùng, Mông, Dao... cùng những kỷ niệm về năm tháng tuổi thơ thường rất khó phai. Điều đó đã khiến ông trung thành với Tây Bắc, đặc biệt là Sa Pa (Lào Cai) để đưa mảnh đất này vào tranh bằng màu sắc của riêng mình.

          Họa sĩ Tô Ngọc Thành là con thứ 3 trong 5 người con của danh họa Tô Ngọc Vân nhưng chỉ một mình Tô Ngọc Thành nối nghiệp cha trở thành họa sĩ. Ông kể rằng, hồi còn nhỏ, ông đã được cha đưa đi rong ruổi nhiều nơi, được gặp gỡ nhiều họa sĩ tài danh... Chính điều ấy đã tạo cho Tô Ngọc Thành tình yêu với nghệ thuật và dù trong hoàn cảnh nào, ông cũng không bao giờ từ bỏ đam mê của mình. "Đến năm 11 tuổi, tôi đã có tranh được tham dự triển lãm quốc tế (năm 1957) và 3 tranh tham dự triển lãm thiếu nhi quốc tế tại Viên (Áo), trở thành người nhỏ tuổi nhất Việt Nam có tác phẩm triển lãm" - họa sĩ Tô Ngọc Thành chia sẻ.

          "Nhắm mắt"... cũng vẽ được tranh về Sa Pa

          Họa sĩ Tô Ngọc Thành đã từng đặt chân đến các tỉnh miền núi như Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Yên Bái, Hòa Bình, Sơn La, Lai Châu..., nhưng có lẽ, Sa Pa vẫn là địa danh để lại trong ông những ấn tượng đặc biệt nhất bởi sự nguyên sơ, bí ẩn và nên thơ trong văn hóa và cảnh sắc bốn mùa của nó. Đồng bào Mông, Dao ở Sa Pa đã quá quen với hình ảnh ông họa sĩ "lọ mọ" khắp các bản làng và ngồi lặng lẽ cả giờ đồng hồ để vẽ tranh...

          Với hàng trăm chuyến đi Sa Pa, cho đến bây giờ, họa sĩ Tô Ngọc Thành vẫn không thể nhớ hết ông đã vẽ bao nhiêu bức tranh về vùng đất này. Nhưng chắc chắn, trong kho sáng tác của mình, số lượng tác phẩm có thể lên tới cả nghìn bức tranh. Xem tranh về vùng cao của Tô Ngọc Thành, người xem thấy cảnh sắc lung linh, con người hiền hòa, thân thiện. Chính bởi thế, qua những bức tranh của ông, nhiều người cũng muốn đặt chân tới khám phá các miền núi cao Tây Bắc nhiều hơn, nơi đó có tiếng khèn, điệu múa, có sắc màu thổ cẩm và những cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp.

          Hỏi chuyện về vùng cao, đặc biệt là mảnh đất Sa Pa quyến rũ, Tô Ngọc Thành có thể kể vanh vách từng tên bản, tên người. Ông thuộc lòng thời tiết, khí hậu, đường sá ở Sa Pa... Vì thế, "nhắm mắt" ông cũng có thể vẽ được bức tranh về Sa Pa. Tuy nhiên, theo họa sĩ: "Tôi  rất ít vẽ Sa Pa khi đang ở Hà Nội mà thường vẽ luôn ở đó, trong bối cảnh ngó đầu ra là thấy sương bay, chạm tay là cảm được sự buốt lạnh... Khi đó, Sa Pa hiện lên mới thực sự sinh động".

          Giờ đây mặc dù tuổi đã cao, nhưng qua trò chuyện với họa sĩ Tô Ngọc Thành, tôi cảm nhận được ở ông vẫn đang ấp ủ nhiều dự định. Nghề vẽ với ông đã ngấm vào máu thịt, là niềm đam mê của cuộc sống. Vì thế, hằng ngày ông vẫn cần mẫn làm việc. Trong tranh, ông thường dùng màu sắc tươi sáng, với cái nhìn ấm áp, hồn hậu. Ông luôn luôn nhớ lời dặn của cha - họa sĩ Tô Ngọc Vân: "Sáng tác là lẽ sống, ngày nào không vẽ là ngày ấy bỏ nghề. Là họa sĩ mà không vẽ thì chắc chắn là họa sĩ giấy".

          Chính lời dặn dò đó mà họa sĩ Tô Ngọc Thành đã miệt mài vẽ, bất kể bức tranh đó có được nhiều người thích hay không. Ông cứ vẽ, như đến bữa thì phải ăn, khát thì phải uống nước. Có lẽ vì thế, sẽ không quá ngạc nhiên khi biết, mỗi năm ông vẽ không dưới 100 bức tranh, chủ yếu về đề tài vùng cao.

Tác phẩm về vùng cao của họa sĩ Tô Ngọc Thành. Ảnh: Thanh Thuận

          Hòa mình vào thực tế

          Suốt 15 năm nay, năm nào họa sĩ Tô Ngọc Thành cũng thu xếp đi Sa Pa vài ba chuyến. Có chuyến dài 1 tuần, cũng có chuyến dài tới hằng tháng. Ông thường lên Sa Pa vào khoảng từ tháng 3 đến tháng 9. Đó là quãng thời gian Sa Pa chìm trong màn sương khói mờ ảo đầy quyến rũ, tạo nên vẻ đẹp kỳ vĩ của núi rừng Tây Bắc. Bây giờ, dù đã bước qua tuổi 77, sức khỏe không còn được như xưa, nhưng ông vẫn lên xe ô tô khách "ngủ một đêm" để sáng mai lại hòa mình vào mảnh đất Sa Pa quyến rũ. Thậm chí, có lần phải nhập viện điều trị căn bệnh ung thư đại tràng, tưởng khó có dịp trở lại Sa Pa, thế nhưng ra viện, họa sĩ Tô Ngọc Thành lại tiếp tục rong ruổi đi vùng cao. Đến nay, tuy không nhớ chính xác, nhưng họa sĩ Tô Ngọc Thành quả quyết: "Tôi đi Sa Pa cả trăm lần mà vẫn muốn trở lại".

          "Tôi muốn sống ở Sa Pa, muốn ăn món ăn của người dân tộc, muốn hít thở không khí của núi rừng, cảm nhận cái rét thấu xương của Sa Pa khi đông về để rồi vẽ cho ra một cái màu Sa Pa riêng biệt..." - họa sĩ Tô Ngọc Thành bộc bạch.

           Qua lời kể của ông, khoảng thời gian từ tháng 5-2009 đến tháng 9-2010, họa sĩ Tô Ngọc Thành thường xuyên có mặt ở Sa Pa. Suốt thời gian đó, ông đã thuê nhà dài hạn của một người dân địa phương ở phố Cầu Mây - thị trấn Sa Pa, làm xưởng vẽ. Ngôi nhà ấy được rất nhiều họa sĩ và văn nghệ sĩ tìm đến khi có dịp đi thăm thú hoặc tìm cảm hứng sáng tác ở Sa Pa, nó giống như một "trạm dừng chân" vậy. Lúc đó, Tô Ngọc Thành trở thành "hướng dẫn viên du lịch", thành thạo chẳng kém gì người dân bản địa. Các bản làng xa xôi hẻo lánh như Xín Chải, Tả Phìn, Bản Hồ... ông đã từng đến ăn, ngủ cùng đồng bào dân tộc nhiều lần. Có lần, ông còn đi bộ 25km đến Bản Hồ cùng một vị khách nước ngoài, mất đúng 6 tiếng đồng hồ.

          Có lẽ vì thế, năm nào cũng thấy ông tổ chức vài ba cuộc triển lãm về phong cảnh, con người Tây Bắc, từ Hà Nội đến TP Hồ Chí Minh, rồi ở Đà Lạt. Tháng 4-2016, gần 40 bức tranh sơn dầu về vùng cao mới hoàn thành được họa sĩ triển lãm ở 16 Ngô Quyền - Hà Nội giới thiệu tới công chúng vẻ đẹp lộng lẫy của núi rừng Tây Bắc với cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp và các sắc màu trang phục của đồng bào Mông, Dao, Dáy...

          Thanh Thuận (Biên phòng)