Thu hoạch chè ở xã Bản Ngoại, huyện Đại Từ (Ảnh TL)

          Thủy tổ Họ Tô Xuân xã Bản Ngoại, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên là cụ Tô Xuân Bằng (Cụ Nàm), sinh năm 1880, thuộc đời thứ 10 Họ Tô Hà Cối, huyện Đầm Hà, tỉnh Quảng Ninh. Cụ Bằng người dân tộc Nùng, biết phong thủy, làm thày địa lý.

          Cụ Tô Xuân Bằng kết hôn cùng cụ bà Vi Thị Hai, sinh năm 1881, dân tộc Nùng, nghề làm ruộng.

          Cụ Tô Xuân Bằng mất ngày 26-2-1948. Cụ bà Vi Thị Hai mất ngày 22-2-1934. Nay phần mộ hai cụ đã được quy tập về an táng tại xã Tân khánh, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Cúng giỗ các cụ vào ngày Thanh minh theo phong tục cổ truyền.

          Theo ông Tô Xuân Đạo – Đời thứ 2, là con trai cụ Tô Xuân Bằng kể lại: Hai cụ sinh được 7 người con, 4 trai và 3 gái. Khoảng năm 1925, hai cụ đưa các con chạy loạn,  phiêu bạt lên xã Tân Kim. Trong lúc chạy loạn đã thất lạc 2 con trai, 2 con gái là anh chị của ông Đạo. Do chiến tranh năm 1946, máy bay ném bom cháy làng, cháy hết cả phả tộc, kinh tế khó khăn, tới nay cũng không tìm được từ đời thứ 9 về trước, tên các cụ cùng chữ đệm là gì. Nên ông Đạo chỉ biết tên họ là Tô, chữ đệm là Xuân. Ông Tô Thượng Tài (Cố Tài) là anh cả và bà Tô Thị Tý là chị gái.    Tính từ Thủy tổ đến nay truyền kế được 4 đờì, với 15 hộ, 50 nhân khẩu. Nghề nghiệp chính của chi họ là làm ruộng, trồng chè và cây lâm nghiệp. Đời sống của bà con còn nhiều khó khăn. Họ Tô Xuân Bản Ngoại có mối quan hệ chi trên chi dưới với Họ Tô xã Tân Kim và xã Tân Khánh, huyện Phú Bình, vì Họ Tô Bản Ngoại lúc đầu từ Quảng Ninh lên ở huyện Phú Bình, sau mới chuyển sang Đại Từ.

          Con em trong chi họ giàu lòng yêu nước, tích cực tham gia kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ và chiến tranh bảo vệ Tổ Quốc. Đã có 2 liệt sĩ hy sinh tại chiến trường miền Nam. Nhiều người hoàn thành nhiệm vụ trở về quê hương hăng say sản xuất, xây dựng xóm làng.

          Việc học hành của con em trong cho họ bình thường, chỉ tốt nghiệp THCS và THPT.

          Tô Phúc Bình (Đời thứ 3)