Nhân dân xã Đức Lân làm đẹp cảnh quan môi trường (Ảnh TL)

          Theo lời truyền lại của các cụ tiền bối thì vào khoảng cuối thế kỷ 17, đầu thế kỷ 18, có ba anh em ruột dòng Họ Tô Văn từ Bắc vào (có lẽ từ Thanh Hóa): Một người vào đất Quảng Nam, một người vào đất Quảng Ngãi và một người vào đất Bình Định. Người vào đất Quảng Ngãi có tên Tô Văn Sùng (hai người còn lại không có tên lưu), ông đã chọn làng Hoa Sơn làm nơi lập nghiệp, sinh sống và sinh ra chi tộc Tô Văn chúng tôi. Ông là Cao cao Tổ khảo Tô Văn Sùng cùng bà Cao cao Tổ tỷ Nguyễn Thị Phong;  nếu tính từ đời của ông là thứ nhất thì đến nay đã có đời thứ 12; người nhỏ nhất ở đời thứ 8 cũng đã ngoài 50 tuổi.

          Ở Hoa Sơn có nhiều chi họ tộc khác cùng sinh sống, đoàn kết tương trợ lẫn nhau, cùng nhau canh tác nông – lâm nghiệp và rất mực chú tâm cho con cháu ăn học, nhiều người trong làng học hành đỗ đạt Tú tài từ trước. Vì vậy khi đổi đơn vị làng thành đơn vị thôn thì làng Hoa Sơn được đổi thành thôn Tú Sơn ngày nay (cũng có ý kiến cho là do từ “Hoa” bị phạm húy nên phải đổi). Lâu nay ở Tú Sơn tỷ lệ học sinh giỏi so với số học sinh được đi học vẫn cao hơn các thôn lân cận.

          Chi tộc Tô Văn ở thôn Tú Sơn cũng theo truyền thống dân làng là chuyên canh nông – lâm nghiệp và chú tâm cho con cháu ăn học, xưa có nhiều người học cao, nay có nhiều người tốt nghiệp đại học và trên đại học. Đặc biệt từ năm 1990 trở lại đây, người học ít nhất là lớp 9 và hằng năm, năm nào cũng có một vài người đỗ đại học. Có nhiều thành viên trong họ được học hành và luôn quan tâm về cội nguồn nên trong chi tộc đã từng ghi chép lưu lại về lịch sử của dòng họ qua các thế hệ. Tuy nhiên lịch sử có nhiều biến cố thăng trầm, đặc biệt trong chiến tranh loạn lạc, những thông tin về lịch sử dòng Họ Tô nơi đây cũng bị thất lạc, may sao còn sót lại bảng có tên của các cụ ở từng thế hệ bằng chữ Nho, được dịch sang chữ quốc ngữ năm 1981 và được sắp xếp bổ sung vào năm 2010 theo thứ tự vai vế rõ ràng.

          Chi tộc Tô Văn thôn Tú Sơn nay cũng có nhiều con cháu trong dòng họ tha hương cầu thực ở khắp mọi miền đất nước, hoặc nước ngoài, chủ yếu tập trung ở các tỉnh Nam Bộ (thành phố Hồ Chí Minh), Tây Nam Bộ (Vĩnh Long) và Tây Nguyên (Lâm Đồng). Nay việc chắp nối của chi tộc tuy đã rất cố gắng nhưng còn ở mức độ tương đối, nên ở mỗi đời (từ đời thứ 2 đến đời thứ 8) vẫn còn một số chưa chắp nối được. Mong sao thông tin bài viết này đến được với các con, cháu, chắt… của người “biệt hành xứ” đặng tìm về liên hệ với chi tộc để việc “chắp nối dòng họ” được đấy đủ hơn.

          Chi tộc Tô Văn thôn Tú Sơn hiện có mộ Cao cao Tổ khảo và Cao cao Tổ tỷ, được xây dựng trong những năm 1980 và trùng tu năm 2013, có nhà thờ Tô từ đường tọa lạc tại khu dân cư số 13A, thôn Tú Sơn 2, xã Đức Lân, huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi – nơi có khoảng 30 gia đình và 100 nhân khẩu đang sinh sống. Vào ngày 8 tháng Ba âm lịch hằng năm là ngày Thanh minh giỗ Cao cao Tổ tỷ Nguyễn Thị Phong tại Tô từ đường. Ở Nam Bộ quy tụ và tập trung khoảng 50 gia đình và 150 nhân khẩu, vào ngày 7 tháng Bảy âm lịch hằng năm là ngày giỗ Cao cao Tổ khảo Tô Văn Sùng tại tịnh thất Hạnh Đức, số B193/20A, tổ 7, khu phố 3, phường Đông Hưng Thuận, Quận 12, thành phố Hồ Chí Minh.

          Chi tộc Tô Văn thôn Tú Sơn từ đời 1 đến đời 5 gọi là toàn phái, từ đời 6 đã tách ra từng chi phái, mỗi chi phái có ngày giỗ riêng cho phái mình, hiện có 7 chi phái có liên hệ được, còn 6 chi phái “biệt hành xứ” không liên hệ được. Từ đời thứ 6 về sau các chi phái tự đặt chữ đệm hoặc không có chữ đệm tùy thích chứ không nhất thiết là “Tô Văn” như trước nữa.

             Tô Xuyên (đời 9)