Thu hoạch rau sạch Bình Mỹ, Củ Chi (Ảnh TL)

          Tổ quán Họ Tô Bình Mỹ, Củ Chi, thành phố Hồ Chí Minh, vùng đất ngày xưa là làng Bình Lý, tổng Bình Thạnh Trung, quận Hóc Môn, tỉnh Gia Định - một trong Nam Kỳ lục tỉnh. Làng Bình Lý xưa có 8 ấp, trong đó có ấp Bình Đông, nay là ấp 3 Đông Thạnh. Bình Lý có giai đoạn gọi trại đi là Bình Lái vì kỵ húy ông Cai tổng tên là Lý. Năm 1940, chính quyền Pháp sát nhập 3 làng Tâm Mỹ, Bình Lý, Mỹ Bình thành làng Bình Tân. Sau năm 1958 chính quyền Sài Gòn đổi thành Bình Mỹ thuộc tỉnh Bình Dương. Sau ngày giải phóng năm 1975 Bình Mỹ, thuộc Củ Chi, thành phố Hồ Chí Minh cho đến ngày nay.

          Hậu duệ Họ Tô Bình Mỹ đều biết cụ Tổ của mình tên là Tô Thắng, gốc người Hoa, sinh khoảng năm 1800, là dòng dõi quan lại nhà Minh trong lực lượng “phản Thanh, phục Minh” chạy sang Đại Việt tránh sự truy lùng đàn áp của nhà Thanh. Thân phụ cụ Tô Thắng đến Việt Nam sau đó kết duyên với người con gái Việt Nam sinh ra ông Tổ Tô Thắng. Nơi đến đầu tiên là Cù lao Phố, Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. Vì không biết tên, lại không biết ngày mất và nơi đặt phần mộ của cụ Thủy tổ nên hậu duệ Họ Tô Bình Mỹ tôn cụ Tô Thắng là Tổ khai sáng dòng Họ Tô Bình Mỹ, đời thứ nhất.

          Cụ Tổ Tô Thắng sinh ra và lớn lên ở đất Biên Hòa, làm nghề bốc thuốc Bắc (có thể là nghề gia truyền do ông bố truyền lại) có uy tín, bệnh nhân đến rất đông. Có một người con gái ở Thủ Dầu Một tên là Trần Thị Trà vì mến mộ tài đức đã thuận tình kết duyên vợ chồng. Rồi ông về quê vợ ở Thủ Dầu Một tiếp tục làm nghề thuốc Bắc.

          Thủ Dầu Một cách Bình Lý (nay là Bình Mỹ) qua con sông Sài Gòn hiền hòa nước ngọt quanh năm. Lúc đó Bình Lý đã có người ở nhưng đất còn rất rộng, người thưa nên ông bà quyết định chuyển sang Bình Lý khai cơ lập nghiệp và Bình Lý trở thành Tổ quán của Họ Tô Bình Mỹ hiện nay.

          Cụ Tổ Tô Thắng và Tỉ tổ Trần Thị Trà sinh được 10 người con (9 trai, 1gái). Người con thứ tư và thứ năm về Trung Quốc không có liên lạc trở lại, người thứ bảy là gái chết sớm, nên còn lại 7 người con trai thành 7 ông Thế tổ của 7 nhánh họ Tô Bình Mỹ hiện nay: Đó là ông hai Tô Tường, ông ba Tô Tự, ông sáu Tô Thành, ông tám Tô Thuộc, ông chín Tô Sách, ông mười Tô Lệ và ông út Tô Tâm. Các nhánh hiện nay đã phát triển đến đời thứ tám, với khoảng hơn 200 hộ và hàng nghìn nhân khẩu. Tổ sáng nghiệp Tô Thắng trước khi mất dặn con cháu xây mộ 7 tầng tượng trưng cho 7 người con trai. Tổ sáng nghiệp Tô Thắng mất ngày 16 tháng Tám âm lịch.

          Con cháu Họ Tô chủ yếu hiện sống ở Tổ quán Hóc Môn, Củ Chi thành phố Hồ Chí Minh, một số người ở tỉnh Bình Dương, một số ít người ở nước ngoài học tập, lập nghiệp. Người Họ Tô Bình Mỹ phần lớn làm nghề nông. Một số người theo được nghề làm thuốc của cụ Tổ Tô Thắng như ông ba Tô Tự, ông út Tô Tâm (đời 2), ông chín Tô Liêm (đời 5)…

          Điểm nổi bật trong truyền thống của Họ Tô Bình Mỹ là tinh thần tham gia đấu tranh cách mạng và kháng chiến dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đời thứ tư có hai anh em Tô Nếp, Tô Đậu tham gia Nam Kỳ khởi nghĩa, bị thực dân Pháp bắt, xâu dây thép vào lòng bàn tay cùng nhiều đồng bào chiến sỹ khác rồi chở xà lan ra dìm xuống sông Sài Gòn năm 1941. Một người em trai của hai ông là liệt sỹ Tô Thanh hy sinh ngay những ngày đầu cuộc kháng chiến chống Pháp.

          Chi họ có 2 Bà mẹ Việt Nam Anh hùng là Nguyễn Thị Tạo, con dâu đời 2 (mẹ của các liệt sỹ Tô Nếp, Tô Đậu, Tô Thanh, bà nội của Thiếu tướng Tô Ký) và Tô Thị Út đời thứ 4, có 20 con cháu nội ngoại là liệt sỹ.

          Đặc biệt đời thứ 5 có ông ba Tô Ký (con trai trưởng của liệt sỹ Tô Nếp) tham gia cách mạng lúc còn ít tuổi, bị giặc bắt giam ở nhà tù Tà Lài, Bà Rá cùng Giáo sư Trần Văn Giàu, chị Ba Định… Ông cùng ông Trần Văn Trà là chỉ huy lực lượng vũ trang cách mạng đầu tiên của Nam Bộ sau Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945. Ông đảm nhiệm nhiều công tác quan trọng trong quân đội nhân dân Việt Nam, được phong hàm Thiếu tướng. Năm 2010 ông được truy tặng Danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Ông là sui gia với cố Tổng Bí thư Trường Chinh.

          Trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, nhiều con cháu trong họ trực tiếp tham gia cách mạng và kháng chiến, chịu những tổn  thất, hy sinh, dòng họ ly tán.

          Sau năm 1975, con cháu mới có điều kiện về sum họp lại và bàn củng cố lại việc họ. Dòng họ lấy ngày giỗ Tổ 16 tháng Tám làm ngày sum họp họ. Ban liên lạc Họ Tô Bình Mỹ được thành lập năm 2000, gồm đủ 3 thế hệ (đời 4,5,6) của 7 chi. Ban liên lại tôn tạo lại mộ cụ Tổ sáng nghiệp Tô Thắng, quy tập hài cốt người trong họ ở rải rác nhiều nơi vào nghĩa trang của chi họ. Chi họ có nghĩa trang riêng rộng 2.000 m² ở ấp 3, Đông Thạnh, Hóc Môn do ông hai Tô Tường (đời 2) hiến đất. Năm 2007, Ban liên lạc họ Tô Bình Mỹ đã phối hợp với Trung tâm nghiên cứu và thực hành gia phả thành phố Hồ Chí Minh lập được gia phả 8 đời dày hơn 300 trang.

                                                              Theo gia phả họ Tô xã Bình Mỹ.